आगीच्या अपघातांचा इमारतीच्या स्ट्रक्चरवर (Building Structure) अत्यंत गंभीर आणि विनाशकारी परिणाम होतो. आगीमुळे निर्माण होणारी प्रचंड उष्णता बांधकाम साहित्याचे भौतिक आणि रासायनिक गुणधर्म बदलते, ज्यामुळे इमारतीची भार सहन करण्याची क्षमता (load-bearing capacity) कमी होते आणि ती कोसळण्याचा धोका निर्माण होतो
हा परिणाम मुख्यत्वेकरून इमारतीत वापरलेल्या साहित्यावर अवलंबून असतो.
विविध बांधकाम साहित्यावरील परिणाम
प्रत्येक बांधकाम साहित्यावर आगीचा परिणाम वेगवेगळ्या प्रकारे होतो.
१. स्टील (Steel)
स्टील जरी ज्वलनशील नसले तरी, उच्च तापमानात ते आपली ताकद वेगाने गमावते.
- ताकद कमी होणे: साधारणपणे ५५०°C तापमानावर स्टील आपली अर्ध्याहून अधिक ताकद गमावते. यामुळे स्टीलचे बीम (beams) आणि कॉलम (columns) इमारतीचे वजन पेलण्यास असमर्थ ठरतात.
- प्रसरण पावणे (Expansion): उष्णतेमुळे स्टील प्रसरण पावते. या प्रसरणामुळे कॉलम, बीम आणि स्लॅबवर प्रचंड दाब निर्माण होतो, ज्यामुळे ते वाकतात किंवा जागेवरून सरकतात.
- वाकणे (Buckling/Bending): ताकद गमावल्यामुळे आणि प्रसरणामुळे स्टीलचे घटक वाकतात किंवा फुगतात, ज्यामुळे स्ट्रक्चरल अखंडता धोक्यात येते.
२. काँक्रीट (Concrete)
काँक्रीट आगीला चांगला प्रतिकार करते, पण दीर्घकाळ उष्णतेच्या संपर्कात राहिल्यास त्याचेही मोठे नुकसान होते.
- स्पॉलिंग (Spalling) किंवा पृष्ठभागाची पपडी निघणे: काँक्रीटमध्ये असलेल्या पाण्याची उष्णतेमुळे वाफ होते. ही वाफ बाहेर पडण्याचा प्रयत्न करते, ज्यामुळे काँक्रीटचा पृष्ठभाग फुटतो आणि त्याचे पापुद्रे किंवा तुकडे उडून पडतात.
- तडे जाणे (Cracking): प्रचंड उष्णतेमुळे काँक्रीटमध्ये अंतर्गत ताण निर्माण होऊन त्याला तडे जातात.
- आतील स्टीलचे नुकसान: स्पॉलिंगमुळे काँक्रीटच्या आत असलेल्या स्टीलच्या सळ्या (rebars) उघड्या पडतात. या सळ्या थेट आगीच्या संपर्कात आल्यामुळे त्या कमजोर होतात आणि काँक्रीटची ताकद आणखी कमी होते.
३. लाकूड (Wood)
लाकूड हे एक ज्वलनशील साहित्य आहे, त्यामुळे आगीचा त्यावर थेट परिणाम होतो.
- ज्वलन आणि कोळसा होणे: आगीच्या संपर्कात आल्यावर लाकूड जळू लागते. जळताना त्याच्या पृष्ठभागावर कोळशाचा एक थर (char layer) तयार होतो. हा थर काही प्रमाणात उष्णता-रोधक (insulator) म्हणून काम करतो आणि आतील लाकडाला जळण्यापासून काही काळ वाचवतो.
- आकार आणि ताकद कमी होणे: ज जसजसे लाकूड जळते, तसतसा त्याचा आकार (cross-section) कमी होतो, ज्यामुळे त्याची वजन पेलण्याची क्षमता पूर्णपणे संपते.
४. विटा आणि दगड (Masonry)
विटा आणि दगड हे आगीचे उत्तम प्रतिरोधक आहेत आणि उच्च तापमान सहन करू शकतात. तथापि, त्यांनाही धोका असतो.
- तडे जाणे: तीव्र तापमानामुळे आणि त्यानंतर अचानक थंड झाल्यामुळे (उदा. पाणी मारल्यामुळे) विटा आणि दगडांमध्ये थर्मल शॉकमुळे (thermal shock) तडे जाऊ शकतात.
- जोडणीचे नुकसान: विटा किंवा दगड जोडण्यासाठी वापरलेला मसाला (mortar) उष्णतेमुळे कमकुवत होतो, ज्यामुळे भिंतीची मजबुती कमी होते.
संपूर्ण इमारतीच्या स्ट्रक्चरवरील एकत्रित परिणाम 🔥
- भार सहन करण्याची क्षमता गमावणे (Loss of Load-Bearing Capacity): बीम आणि कॉलम कमकुवत झाल्यामुळे ते स्लॅब आणि वरील मजल्यांचे वजन पेलू शकत नाहीत.
- स्ट्रक्चरल अखंडतेचा ऱ्हास (Loss of Structural Integrity): इमारतीचे वेगवेगळे भाग (उदा. बीम-कॉलम जोडण्या) कमकुवत झाल्यामुळे संपूर्ण इमारत एकसंध राहत नाही.
- इमारत कोसळणे (Collapse): एका महत्त्वाच्या घटकाच्या (उदा. कॉलम) ناکامिमुळे साखळी प्रतिक्रियेप्रमाणे (chain reaction) इतर भागही निकामी होतात आणि इमारत جزوی किंवा पूर्णपणे कोसळू शकते.
- दीर्घकालीन परिणाम: आगीतून वाचलेल्या इमारतीचे स्ट्रक्चर कायमस्वरूपी कमकुवत झालेले असू शकते. आगीच्या धुरातील रसायने आणि Löschwasser यामुळे स्टील गंजण्याचा धोकाही वाढतो.
थोडक्यात, आग केवळ इमारतीतील वस्तूच जाळत नाही, तर तिची मूळ संरचनाच आतून पोखरून काढते, ज्यामुळे मालमत्तेच्या नुकसानीसोबतच जीवितहानीचा मोठा धोका निर्माण होतो. म्हणूनच, इमारतीचे डिझाइन करताना अग्निरोधक साहित्याचा वापर करणे आणि फायर सेफ्टी नियमांचे पालन करणे अत्यंत महत्त्वाचे आहे.
- Retrofitting: When It’s Needed and How It Protects Our Buildings
- आगीच्या अपघातांचा Building Structure वर कसा परिणाम होतो?
- Terrace Waterproofing का मतलब क्या है? अपने घर को Leakage से कैसे बचाएं!
- How Zindus Infra Strengthens Your Old Building
- Why Building Redevelopment May Not Happen – Key Reasons & Structural Repair Solutions